هوشمند سازی چیست؟
عباس وزیری
همانطور که می‌دانیم، انسان در میان تمامی موجودات، رفتاری هوشمندانه‌تر دارد. معمولاً سه عامل اساسی برای عملکرد هوشمندانه وجود دارد:
۱- دریافت اطلاعات (Acquisition)
۲- پردازش اطلاعات (Analyze)
۳- اقدام یا واکنش (Action)
این عوامل برای هر موجودی که می‌خواهد هوشمندانه عمل کند ضروری هستند.
حال سوال این است که پدیده «هوشمند سازی» که این روزها زیاد درباره آن صحبت می‌شود، چه ارتباطی با این مفاهیم دارد؟ «هوشمند سازی» به معنای پیوند مؤثر و بی‌درنگ فناوری با فرایندها و زیرساخت‌های زندگی روزمره است. بسته به اینکه هوشمندسازی در کدام بخش از زندگی ما به کار گرفته شود، زمینه‌های متنوعی برای آن وجود دارد.
هوشمند سازی چیست؟
هوشمندسازی در حقیقت به فرایندی گفته می‌شود که طی آن سیستم‌ها (خانه‌ها، کارخانه‌ها، خودروها، شهرها و حتی لباس‌ها) با استفاده از حسگرها، ارتباطات بی‌سیم، پردازش داده و الگوریتم‌های هوش مصنوعی، قابلیت «تصمیم‌گیری» یا «اقدام خودکار» پیدا می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، هوشمندسازی یعنی افزودن «چشم» (حسگر)، «سیستم عصبی» (ارتباط) و «مغز» (پردازش و هوش) به اشیاء و فضاها، تا آنها بتوانند بدون دخالت مستمر انسان، اطلاعات محیطی را دریافت کنند، تحلیل نمایند و براساس نتایج، واکنش مناسب نشان دهند.
این تحول، زمینه‌ی خلق «محیط‌های پویا» را فراهم می‌آورد و می‌توان آنرا را نقطه‌ی همگرایی اینترنت اشیاء، علم داده، ارتباطات پیشرفته و اتوماسیون دانست که هدف نهایی آن، ایجاد تجربه‌ای ایمن‌تر، پایدارتر و کارآمدتر برای انسان و طبیعت است.
هوشمندسازی را می‌توان از نتایج انقلاب صنعتی چهارم دانست که در دهه‌های اخیر با گسترش فناوری‌های نوین در حوزه‌های مختلف از جمله ارتباطات، اطلاعات، تولید و خدمات رخ داده است. این انقلاب این امکان را برای بشر فراهم کرده تا بسیاری از فعالیت‌ها و فرایندهایی را که پیش از این به نیروی انسانی وابسته بودند، به صورت خودکار و با دقت و سرعت بالا، با بهره‌گیری از تجهیزات و سیستم‌های هوشمند انجام دهد.
تفاوت هوشمند سازی با اتوماسیون
اتوماسیون (Automation) به فرایندی گفته می‌شود که در آن کارها و وظایف تکراری و مشخص، با استفاده از سیستم‌ها و ماشین‌های از پیش برنامه‌ریزی‌شده، بدون یا با حداقل دخالت انسان انجام می‌شوند.
برای مثال در یک خط تولید صنعتی، ربات‌ها مطابق با دستورالعمل‌های ثابت، قطعات را جا‌به‌جا و سرهم‌بندی می‌کنند. در اتوماسیون، ورودی‌ها، خروجی‌ها و قواعد تصمیم‌گیری کاملاً روشن هستند و سیستم صرفاً آن‌چه از قبل تعریف شده را اجرا می‌کند.
در مقابل، هوشمندسازی (Intelligentization) فرایندی فراتر از اتوماسیون است که در آن، سیستم‌ها علاوه بر انجام کارهای تکراری، توان جمع‌آوری و تحلیل داده، یادگیری از تجربه و تصمیم‌گیری پویا را نیز دارند.
مثال خانه هوشمند مطلب را آسانتر خواهد کرد: خانه‌ای که نه تنها چراغ‌ها مطابق زمان روشن و خاموش می‌شوند (اتوماسیون)، بلکه با تشخیص عادات شما (یادگیری الگو) و شرایط محیطی (حسگرها) می‌توانند شدت نور و رنگ را خودکار و بهینه تنظیم کنند، حتی قبل از آن که دستور خاصی صادر کنید.
تاریخچه هوشمند سازی
شاید نقطه شروع شکل‌گیری هوشمندسازی را بتوان اختراع دستگاه کنترل از راه دور توسط نیکولا تسلا در سال ۱۸۹۸ دانست. این اختراع امکان کنترل دستگاه‌های برقی را از راه دور فراهم کرد و زمینه‌ساز ایجاد سیستم‌های خودکار و هوشمند شد. اما در سال‌های بعد، با پیشرفت‌هایی که در حوزه‌های علمی و فنی مختلف رخ داد، شاهد نوآوری‌ها و اختراعات متعددی در حوزه هوشمندسازی بودیم.
پیش از آنکه به بررسی مزایای هوشمندسازی بپردازیم، لازم است ابتدا بدانیم چرا اصلاً یک فرآیند یا شیء را هوشمند می‌کنیم. در واقع، زمانی که می‌گوییم کاری به صورت هوشمند یا هوشمندانه انجام شده، منظور تنها اجرای ساده یک دستور نیست؛ بلکه این کار فراتر از یک اجرای صرف است.
برای درک بهتر این موضوع، باید به سراغ ویژگی‌های یک کار هوشمند برویم. معمولاً یک کار هوشمند ویژگی‌هایی همانند موارد زیر دارد:
- خلاقیت در حل مسئله: یعنی راه‌حلی پیدا شده که ساده، غیرمنتظره و مؤثر است.
- صرفه‌جویی در زمان یا انرژی: وقتی با کمترین هزینه‌ی زمانی یا فیزیکی، به بهترین نتیجه می‌رسیم.
- استفاده بهینه از منابع: استفاده دقیق و به‌جا از وسیله‌ها یا امکانات موجود.
- پیش‌بینی و دوراندیشی: یعنی قبل از وقوع مشکل، تدبیری اندیشیدن.
- انعطاف‌پذیری و تطبیق با شرایط: تغییر سریع برنامه‌ها یا روش‌ها برای مواجهه با موانع.
مزایای هوشمند سازی
حال که ویژگی‌های یک عملکرد هوشمند مشخص شد، مزایای هوشمند سازی نیز قابل درک خواهند بود. موارد زیر تنها بخشی از مزایای هوشمند سازی هستند که به صورت خلاصه نوشته شده:
- افزایش بهره‌وری و کارایی: انجام سریع‌تر و دقیق‌تر فعالیت‌ها، کاهش خطاهای انسانی و بهینه‌سازی فرآیندها با یادگیری ماشین.
- صرفه‌جویی در هزینه‌ها: کاهش هزینه‌های انرژی، تعمیرات و نیروی انسانی؛ افزایش عمر تجهیزات.
- افزایش امنیت: کنترل از راه دور، سیستم‌های هشدار هوشمند برای حفاظت بهتر از داده‌ها و افراد.
- استفاده هوشمندانه از داده‌ها: تحلیل و پایش لحظه‌ای اطلاعات برای تصمیم‌گیری بهتر و راهبردی‌تر.
- بهبود تجربه کاربری: کاهش کارهای تکراری، افزایش راحتی و تمرکز افراد بر فعالیت‌های مهم‌تر.
زمینه‌های مختلف هوشمند سازی
اگر در خاطر داشته باشید در ابتدای مقاله گفته شد بسته به اینکه فناوری‌ها در کدام قسمت از زندگی روزمره اجرا شوند زمینه‌های هوشمند سازی تفاوت خواهند کرد. حال به معرفی کاربرد سیستم‌های هوشمند در صنایع مختلف می‌پردازیم.
۱. هوشمندسازی ساختمان
هوشمندسازی ساختمان طیف گسترده‌ای از خدمات هوشمند سازی را پوشش می‌دهد. خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم تنها یکی از زیر مجموعه‌های هوشمند سازی ساختمان است. این ساختمان‌ها بسته به نوع کاربردشان حوزه‌ای جداگانه برای خود ایجاد کرده‌اند، حوزه‌هایی از جمله: هوشمند سازی هتل‌ها، هوشمند سازی بیمارستان‌ها، هوشمند سازی پارکینگ، و…
۲. هوشمندسازی بیمارستان
هوشمند سازی بیمارستان‌ها تنها به استفاده از فناوری‌های پیشرفته در ساختمان آنها ختم نمی‌شود. در بیمارستان‌ها، سیستم‌های هوشمند به مدیریت اطلاعات بیماران، پایش لحظه‌ای تجهیزات پزشکی و بهبود کیفیت خدمات درمانی کمک می‌کنند. هوشمندسازی بخش‌های مختلف مانند آزمایشگاه، اتاق عمل و داروخانه موجب کاهش خطا و افزایش بهره‌وری می‌شود.
حتی اهمیت این حوزه باعث شده است که فناوری اینترنت اشیاء (IoT) به طور اختصاصی برای آن توسعه یابد که به این فناوری اختصاصی، IoMT یا Internet of Medical Things گفته می‌شود.
ControlAdad
۳. هوشمندسازی صنایع
صنایع با استفاده از سیستم‌های هوشمند می‌توانند تولید را بهینه‌سازی و هزینه‌ها را کاهش دهند. در این زمینه، هوشمندسازی انبار (مدیریت خودکار موجودی و بارگیری با سنسور و RFID) و هوشمند سازی کارخانه (اتوماسیون خطوط تولید و پایش لحظه‌ای کیفیت) بسیار حائز اهمیت است. همچنین کنترل کیفیت، مدیریت انرژی و نگهداری پیش‌بینانه سایر زیرمجموعه‌های مهم هوشمندسازی در صنایع هستند.
۴. هوشمندسازی معادن
در معادن، کاربرد فناوری‌های هوشمند به افزایش ایمنی و بهره‌وری کمک می‌کند. لجستیک هوشمند (مدیریت ماشین‌آلات، ردیابی مواد معدنی و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل خودکار) بخشی کلیدی از هوشمندسازی معدن است، ضمن اینکه پایش شرایط ایمنی و مدیریت مصرف انرژی نیز از زیرمجموعه‌های مهم محسوب می‌شوند.
۵. هوشمندسازی سازمان‌ها
سازمان‌ها با پیاده‌سازی سامانه‌های هوشمند می‌توانند فرآیندها را خودکار نموده و تصمیم‌گیری مدیریتی را بهینه کنند. این حوزه شامل اتوماسیون اداری، سیستم‌های مدیریت منابع انسانی هوشمند و امنیت اطلاعات می‌شود. همچنین، استفاده از فناوری‌های هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های سازمانی و خدمات مشتری از زیرمجموعه‌های نوین و مهم هوشمندسازی سازمان‌هاست.
۶. کشاورزی و گلخانه هوشمند
در کشاورزی و گلخانه‌های هوشمند، فناوری‌های نوین برای مدیریت دقیق‌تر آبیاری، کنترل دما و رطوبت و پایش سلامت محصولات به کار گرفته می‌شود. استفاده از سنسورها، داده‌های اقلیمی و سیستم‌های کنترل خودکار موجب افزایش کیفیت و کمیت محصولات و همچنین صرفه‌جویی چشمگیر در مصرف منابع می‌شود.
در آخر
همانطور که گفته شد، هوشمندسازی یکی از روندهای روبه‌رشد عصر حاضر است که ریشه آن از قرن گذشته آغاز شده و طی دو دهه اخیر شتاب زیادی گرفته است. این شتاب در کشور ما ایران در قدم‌های ابتدایی خود قرار دارد. قطعا با برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی صحیح هوشمندسازی به راحتی می‌توانید همگام با تحولات جهانی باشید.
برای بهره‌مندی از مزایای هوشمندسازی و ارتقاء فرآیندهای کسب و کار خود، هم‌اکنون با ما تماس بگیرید.
شرکت کنترل اعداد آماده است تا با ارائه مشاوره و راهکارهای تخصصی، شما را در این مسیر همراهی کند.
ایمیل: info@controladad.com
تلفن: ۰۳۴۳۲۲۲۲۵۳۳
کنترل اعداد، شریک تکنولوژیکی شما در مسیر هوشمند سازی
موضوعات بعد
هزینه هوشمندسازی و عوامل موثر بر آن
چالش‌های هوشمندسازی چیست؟
سوالات متداول
۱. هوشمندسازی چیست و چگونه می‌تواند به کسب‌وکار من کمک کند؟
پاسخ: هوشمندسازی به فرآیند پیوند فناوری‌های پیشرفته با فرایندها و سیستم‌های موجود گفته می‌شود. این عملیات باعث افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود کیفیت می‌شود. به‌وسیله هوشمندسازی، می‌توانید فعالیت‌های خود را خودکار کرده و تصمیم‌گیری‌های سریع و بهینه‌تری داشته باشید.
۲. آیا هوشمندسازی برای همه کسب‌وکارها مناسب است یا فقط برای صنایع خاص؟
پاسخ: هوشمندسازی می‌تواند برای تمامی کسب‌وکارها در هر صنعتی مفید باشد. از کوچک‌ترین کسب‌وکارها تا بزرگ‌ترین صنایع، هر یک با پیاده‌سازی راهکارهای هوشمند می‌توانند به بهینه‌سازی فرآیندها و افزایش رضایت مشتریان خود بپردازند. این فناوری‌ها می‌توانند به افزایش کارایی و رقابت‌پذیری کمک کنند.
۳. چطور می‌توانم فرآیند هوشمندسازی را در سازمان خود آغاز کنم؟
پاسخ: برای شروع فرآیند هوشمندسازی، ابتدا باید نیازها و اهداف کسب‌وکار خود را شناسایی کنید. سپس، با مشاوران متخصص در این زمینه مشورت نمایید تا راهکارهای مناسب برای سیستم‌های موجود شما پیشنهاد دهند. شرکت کنترل اعداد می‌تواند در این مسیر شما را یاری کند و به شما در انتخاب بهترین راهکارها کمک نماید.
۴. هزینه‌های مربوط به هوشمندسازی چگونه تعیین می‌شود و آیا سرمایه‌گذاری در این زمینه ارزش دارد؟
پاسخ: در واقع هزینه‌های هوشمندسازی بسته به مقیاس پروژه، فناوری‌های مورد استفاده و پیچیدگی سیستم‌ها متفاوت است. اما در بلندمدت، صرفه‌جویی در هزینه‌های عملیاتی، افزایش بهره‌وری و بهبود کیفیت خدمات نشان‌دهنده ارزش بالای سرمایه‌گذاری در این حوزه است. با توجه به روند رو به رشد هوشمندسازی، این سرمایه‌گذاری می‌تواند به شما در رقابت با دیگران کمک کند.
